नेपालमा सवारी दुर्घटनाको अवस्था भयावह छ। तथ्यांकले समेत यो कुरा प्रमाणित गर्छ। सडक दुर्घटनाका विभिन्न कारण र कारक तत्वहरू छन्, तर दुर्घटनापछि यसको सम्पूर्ण जिम्मेवारी प्रहरीमाथि मात्रै थोपरिन्छ भन्ने गलत धारणा प्रचलित छ। दुर्घटना भएपश्चात् समितिहरू गठन हुन्छन्, तर ती समितिहरूले सिफारिस गरेका सुझावहरूलाई सरकारले कति पालन गर्छ, त्यो प्रायः चर्चाको विषय बन्दैन। सवारी दुर्घटनाका प्रमुख कारणहरू निम्न छन्:
१. लापरवाहीपूर्ण ड्राइभिङ
सवारी चलाउँदा ट्राफिकका नियम र सिद्धान्तको पालना अनिवार्य हुन्छ, तर नेपालजस्ता तेस्रो विश्वका देशहरूमा ट्राफिक नियमप्रति हामी निकै लापरवाह छौं। फोन चलाएर सवारी हाँक्ने, अन्य गतिविधिमा संलग्न हुने जस्ता क्रियाकलापहरूले दुर्घटनाको सम्भावना बढाउँछन्।
२. गतिसीमा उल्लङ्घन
सडक र यसको अवस्थाअनुसार सवारी साधनको गति निर्धारण गरिन्छ। तर, हतार र लापरवाहीले गर्दा चालकहरूले ती सीमाको पालना गर्दैनन्। जथाभावी र तीव्र गतिमा सवारी हाँक्दा दुर्घटनाको जोखिम अत्यधिक हुन्छ।
३. भ्रष्टाचार
सवारी दुर्घटनाको अर्को गम्भीर कारण यातायात क्षेत्रमा हुने भ्रष्टाचार हो। लाईसेन्स वितरणदेखि सडक मापदण्डसम्मका प्रक्रियामा भ्रष्टाचार व्याप्त छ। दक्षता बिना नै लाईसेन्स बाँड्दा योग्यताविहीन चालकहरू सडकमा आउँछन्, जसले दुर्घटनाको सम्भावना बढाउँछ।
४. ट्राफिक प्रहरीको अभाव
ट्राफिक प्रहरीले आधारभूत सुविधाहरू बिना नै लामो समयसम्म सडकमा खटेर काम गरिरहेका छन्। तर, समाजमा फैलिएको अनुशासनहीनता र अराजकताले उनीहरूको कामलाई अझै कठिन बनाएको छ। यसले गर्दा सवारी दुर्घटनामा पनि वृद्धि भएको देखिन्छ।
५. सवारी साधनको नियमित जाँच
विशेषगरी लामो दूरीमा चल्ने सवारी साधनहरूको नियमित जाँच गरिनु पर्छ। तर, यसका लागि चाहिने प्राविधिक र उपकरणहरूको अभावले गर्दा सवारी साधनहरूको अवस्थाको जाँचमा गम्भीरता देखिदैन।
६. ट्राफिक अनुशासनको कमी
सडकमा सवारी साधनको अनुशासन कायम राख्नका लागि ट्राफिक सेन्स अनिवार्य हुन्छ। चालकहरूको चेतना, बुझाइ र जिम्मेवार व्यवहारले मात्र ट्राफिक नियमको सही पालना हुनसक्छ।
७. थकान
लामो दूरीको यात्रा गर्दा एकल चालकले लामो समयसम्म सवारी हाँक्दा थकानको कारण दुर्घटनाको जोखिम बढ्छ। प्रहरीको सिमित स्रोतबाट स्थापित रिफ्रेशमेन्ट केन्द्रहरूको न्यून सुविधाका कारण चालकहरू विश्राम नगरी यात्रा गर्न बाध्य छन्।
८. प्रतिकूल मौसम
बर्खा, हुस्सुजस्ता प्रतिकूल मौसममा सवारी चलाउँदा विशेष सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ। यस्ता अवस्थामा यात्रुहरू पनि सचेत रहनु आवश्यक छ।
९. खराब सडक अवस्था
सडकहरू गुणस्तरीय र ट्राफिक इन्जिनियरिङका मापदण्ड अनुसार निर्माण नगरिनुले पनि दुर्घटनाको कारण बन्न सक्छ। सरकारी नियमनको अभाव र निगरानीको कमजोरीले गर्दा असुरक्षित सडकहरू निर्माण भइरहेका छन्।
दुर्घटना न्यूनीकरणका उपायहरू
१. शिक्षा र जागरूकता
सवारी दुर्घटना न्यूनीकरणका लागि निरन्तर शिक्षा र जागरूकता अभियान चलाउनु आवश्यक छ। सुरक्षित सवारी चलाउने अभ्यासलाई प्रवर्द्धन गर्न सम्बन्धित निकायहरूको सक्रिय संलग्नता हुनुपर्छ।
२. कानून कार्यान्वयन
सवारी चालकहरूको लापरवाही नियन्त्रणका लागि कानूनको कडाईका साथ कार्यान्वयन गर्नुपर्छ। कुनै दबाब र प्रभावमा नपरी कानून लागू गरिनु अत्यावश्यक छ।
३. प्रविधिको प्रयोग
ठूलो सङ्ख्यामा ट्राफिक प्रहरी खटाउनुको सट्टा ट्राफिक नियमनमा प्रविधिको प्रयोग बढाउनु पर्छ। यसले ट्राफिक नियन्त्रण र कानूनी कार्यान्वयनमा सहजता ल्याउँछ।
४. पूर्वाधार सुधार
सडकमा स्पष्ट चिन्हहरू, ट्राफिक संकेत र लेन अनुशासनका लागि आवश्यक पूर्वाधारमा लगानी गर्न जरुरी छ। यसले सवारी चालकलाई मार्गनिर्देशन र सुरक्षित यात्रा गर्न सहयोग पुग्छ।
५. सार्वजनिक यातायातको प्रवर्द्धन
सार्वजनिक यातायातको प्रयोगलाई प्रोत्साहन गरेर सडकमा सवारी साधनको चाप घटाउन सकिन्छ। सुविधाजनक र भरपर्दो सार्वजनिक यातायात सेवा प्रदान गर्न सरकार र निजी क्षेत्रबीच सहकार्य आवश्यक छ।
६. सामुदायिक संलग्नता
सडक सुरक्षाका लागि सरकार मात्र नभई समुदायको पनि जिम्मेवारी छ भन्ने चेतना फैलाउन जरुरी छ। निरन्तर सचेतना कार्यक्रमहरूको सञ्चालनले यसमा सहयोग पुर्याउँछ।
७. चालक प्रशिक्षण
सवारी चालकहरूलाई व्यावसायिक प्रशिक्षण र शिक्षा प्रदान गर्नु अत्यावश्यक छ। लाईसेन्स वितरणको प्रक्रिया कडाइका साथ नियमन गर्नु जरुरी छ।
८. आपतकालीन सहायता
दुर्घटनापछि छिटो आपतकालीन सहायता उपलब्ध गराउनका लागि प्रभावकारी प्रणालीको विकासमा लगानी गर्न आवश्यक छ।
अन्त्यमा, ट्राफिक प्रहरीको मात्र जिम्मेवारी दुर्घटनालाई रोक्नु होइन, तर सबै सरोकारवालाहरूको सहकार्यले मात्र सवारी दुर्घटनामा कमी ल्याउन सकिन्छ। माथि उल्लेखित उपायहरू अवलम्बन गरिए दुर्घटनाको घटनाहरूलाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस
